Nội dung chính
Đầu năm 2025, một phát hiện khảo cổ chấn động đã làm rung chuyển giới nghiên cứu lịch sử Việt Nam: hai chiếc thuyền cổ độc đáo được tìm thấy tại Bắc Ninh. Sự kiện này không chỉ thu hút sự chú ý của giới chuyên môn mà còn khơi gợi niềm tự hào về một nền văn minh sông nước lâu đời.
Bất ngờ từ ao cá: Khởi đầu cuộc hành trình khám phá
Trong quá trình cải tạo ao cá tại khu phố Công Hà, phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, Bắc Ninh, ông Nguyễn Văn Chiến đã vô tình phát hiện ra hai chiếc thuyền cổ có niên đại và cấu trúc đặc biệt. Sự việc nhanh chóng được báo cáo lên chính quyền địa phương, mở đầu cho một dự án khai quật và nghiên cứu quy mô lớn.
Hai chiếc thuyền cổ được phát hiện, hé lộ bí mật về kỹ thuật đóng thuyền cổ xưa.
“Thuyền hai đáy” – Kiệt tác kỹ thuật đóng thuyền cổ xưa
Từ ngày 3-3 đến 3-4-2025, Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch (VH-TT-DL) tỉnh Bắc Ninh phối hợp với Viện Khảo cổ học tiến hành khai quật dưới sự chủ trì của TS. Phạm Văn Triệu. Vị trí khai quật nằm trên dòng sông Dâu, một nhánh của sông Thiên Đức (sông Đuống ngày nay), gần thành Luy Lâu, cho thấy tầm quan trọng của khu vực này trong lịch sử.
Điểm đặc biệt của hai chiếc thuyền này nằm ở cấu trúc “hai đáy” (hoặc “hai lòng”), một thiết kế chưa từng thấy trong các phát hiện khảo cổ trước đây tại Việt Nam. Chiếc thuyền có chiều dài 16,2m, rộng 2,25m và sâu 2,15m, được chia thành 6 khoang. Đáy thuyền được làm từ thân cây độc mộc, phần trên ghép từ các tấm ván bằng mộng và chốt gỗ, tạo nên một liên kết vô cùng chắc chắn.
Kỹ thuật ghép mộng và chốt gỗ tinh xảo, không sử dụng kim loại.
Điều đáng chú ý là toàn bộ quá trình đóng thuyền đều sử dụng vật liệu tự nhiên, không hề có sự can thiệp của kim loại. Các nhà nghiên cứu nghi ngờ loại gỗ được sử dụng là gỗ táu mật, một loại gỗ quý hiếm có độ bền cao. Niên đại chính xác của thuyền vẫn đang được xác định thông qua phương pháp phân tích carbon C14.
Cấu trúc “hai đáy” độc đáo, chưa từng thấy trong lịch sử khảo cổ Việt Nam.
Các khoang thuyền được phân chia rõ ràng, cho thấy mục đích sử dụng đa dạng.
Giá trị lịch sử và văn hóa to lớn
Phát hiện này được đánh giá là vô cùng quan trọng, không chỉ vì tính độc đáo của cấu trúc thuyền mà còn vì những thông tin mà nó có thể cung cấp về lịch sử giao thông đường thủy, kỹ thuật đóng thuyền và đời sống văn hóa của người Việt cổ. Các nhà khoa học cho rằng đây có thể là một loại thuyền hai đáy (hay thuyền song thân), một kết cấu độc đáo không chỉ ở Việt Nam mà còn trên thế giới.
TS. Phạm Văn Triệu nhấn mạnh: “Đây là một phát hiện rất có giá trị bởi tính độc đáo của hiện vật. Đây là lần đầu tiên các nhà khảo cổ ở Việt Nam thấy liên kết kiên cố giữa hai con thuyền như thế này”.
Lời kêu gọi hợp tác quốc tế và bài toán bảo tồn
PGS.TS. Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ Việt Nam, nhận định đây là con thuyền “xưa nay chưa từng thấy” ở Việt Nam, đồng thời kêu gọi các chuyên gia trong và ngoài nước cùng tham gia nghiên cứu để đánh giá toàn diện giá trị của nó và đưa ra giải pháp bảo tồn hiệu quả.
Cần có sự hợp tác của các chuyên gia trong và ngoài nước để nghiên cứu và bảo tồn di sản.
PGS.TS. Bùi Minh Trí cho rằng phát hiện này có ý nghĩa quan trọng trong việc kết nối sông Dâu với biển và kinh thành Thăng Long, đồng thời cho thấy ảnh hưởng của khu vực châu Á – Thái Bình Dương đến kỹ thuật đóng thuyền của Việt Nam.
Thách thức bảo tồn di sản
Vấn đề bảo tồn hai chiếc thuyền cổ đang đặt ra những thách thức không nhỏ cho các nhà khảo cổ. Do gỗ đã bị ngâm nước quá lâu nên rất mềm và dễ bị hư hại nếu di chuyển. Các chuyên gia đang cân nhắc nhiều phương án khác nhau, bao gồm:
- Lấp lại khu vực khảo cổ và bảo tồn nguyên trạng dưới lòng đất.
- Xây dựng bể chứa nước để bảo tồn tại chỗ và cho phép du khách tham quan.
- Sử dụng công nghệ 3D để quét và số hóa toàn bộ con thuyền, phục vụ cho việc nghiên cứu và quảng bá quốc tế.
Bảo tồn gỗ là một thách thức lớn, đòi hỏi công nghệ và kỹ thuật hiện đại.
Phát hiện hai chiếc thuyền cổ tại Bắc Ninh không chỉ là một sự kiện khảo cổ đơn thuần mà còn là một lời nhắc nhở về sự giàu có của lịch sử và văn hóa Việt Nam. Việc nghiên cứu và bảo tồn di sản này sẽ góp phần làm sáng tỏ thêm nhiều bí ẩn về quá khứ, đồng thời khơi dậy niềm tự hào dân tộc và ý thức trách nhiệm bảo vệ di sản văn hóa cho các thế hệ tương lai.