Tính phổ quát và tính đặc thù là hai khái niệm không thể tách rời trong thế giới văn chương. Việc khám phá và tìm hiểu những giá trị phổ quát trong văn học không chỉ giúp người đọc nhận ra sự tương đồng và mối liên kết giữa các cá nhân và cộng đồng mà còn là nhu cầu thiết yếu để làm giàu thêm trải nghiệm và hiểu biết của con người về cuộc sống.
Như một đồng tiền có hai mặt, văn chương không thể chỉ tập trung vào một trong hai yếu tố này mà bỏ qua yếu tố kia. Nếu văn chương chỉ đề cập đến tính phổ quát mà bỏ qua tính đặc thù, nó sẽ trở nên chung chung và thiếu sức sống, khó có thể chạm đến trái tim của người đọc. Những giá trị phổ quát khi không được cụ thể hóa qua những câu chuyện cá nhân, những trải nghiệm đặc thù sẽ chỉ tồn tại như những khái niệm trừu tượng, không có sức thuyết phục.
Ngược lại, nếu văn chương chỉ chăm chú vào tính đặc thù mà bỏ qua tính phổ quát, nó sẽ trở nên khép kín và tự trị. Các tác phẩm văn học khi đó sẽ khó có thể kết nối với cộng đồng nhân loại, rộng hơn là khó có thể chạm đến những vấn đề chung của nhân loại. Văn chương cần phải tìm được sự cân bằng giữa tính phổ quát và tính đặc thù, để từ đó tạo ra những tác phẩm vừa có giá trị riêng biệt, vừa có khả năng nói lên những vấn đề chung của con người.
Sự kết hợp giữa tính phổ quát và tính đặc thù trong văn chương không chỉ thể hiện ở nội dung mà còn ở cách tác giả thể hiện. Việc các nhà văn như Nguyễn Trung Thành, Nguyễn Bình Phương, và Trương Đăng Dung thể hiện xuất sắc mối quan hệ này trong tác phẩm của mình là một minh chứng. Họ bắt đầu từ những câu chuyện riêng, những trải nghiệm cá nhân để khám phá và thể hiện những giá trị phổ quát của nhân loại.
Trong Rừng xà nu của Nguyễn Trung Thành, nhân vật cụ Mết đã nói lên một chân lý của việc cần phải tiến hành bạo lực cách mạng: “Chúng nó đã cầm súng, mình phải cầm giáo”. Đó là một sự lựa chọn dựa trên điều kiện cụ thể của dân tộc, nhằm bảo vệ hòa bình và tự do. Qua đó, tác giả không chỉ thể hiện một vấn đề đặc thù của một thời đại mà còn nói lên một giá trị phổ quát về sự cần thiết phải đứng lên bảo vệ những gì thuộc về mình.
Tương tự, trong tiểu thuyết của Nguyễn Bình Phương, cái ác được xem xét trong bối cảnh cụ thể của cuộc chiến tranh, của những xung đột văn hóa – xã hội Việt Nam. Qua đó, tác giả thể hiện một cách sâu sắc và đa chiều về bản chất của con người, cả trong những thời điểm bình thường và trong những thời điểm đầy biến động.
Trong thơ Trương Đăng Dung, người đọc nhận ra nhiều phạm trù phổ quát gắn với nhân loại nói chung. Nhưng điều làm nên sự đặc biệt trong thơ ông là nỗi bất an của tồn tại người phải được kích hoạt từ chính cuộc đời, thân phận một người Việt Nam, sinh ra ở một vùng trũng về văn minh, trong một thời đại đầy khắc nghiệt của chiến tranh, bệnh tật, đói nghèo… Từ “sự tồn sinh cá nhân” ấy, qua những ưu tư nghiêm khắc, cái phổ quát mới có da thịt và linh hồn để không trở nên mơ hồ, rỗng nghĩa.
Kết luận lại, tính phổ quát và tính đặc thù là hai mặt không thể thiếu trong văn chương. Khi văn chương biết kết hợp và hài hòa hai yếu tố này, nó sẽ tạo ra những tác phẩm có giá trị sâu sắc, có thể chạm đến trái tim của người đọc và để lại dấu ấn lâu dài trong lòng họ. Việc hài hòa giữa cái riêng và cái chung, giữa đặc thù và phổ quát chính là chìa khóa để tạo nên những tác phẩm văn học thực sự xuất sắc.